Zarys Historii Parafii E-A w Zgierzu
Rozdział 5
Opis nieruchomości parafialnych
Zgodnie z postanowieniem Umowy Zgierskiej z dnia 30 marca 1821r. teren na postawienie kościoła ewangelickiego został wyznaczony przy ul. Długiej 36 a plebanii przy ul. Długiej 34. Starsi Zgromadzenia Sukienników w Mieście Zgierzu, pożyczyli 2000 złotych polskich z depozytu Miasta Brześcia Kujawskiego na budowę plebanii. Kwota ta była oprocentowana w wysokości 5% i należało ją zwrócić w ciągu sześciu lat., „przyjmując solidarną odpowiedzialność na całym swym majątku, zarazem poddając się dobrowolnie egzekucji administracyjnej.” Dokumenty przechowywane w Archiwum Państwowym w Łodzi świadczą o tym iż wobec pewnych sukienników stosowano egzekucję administracyjną.
Drewniana plebania, której jedna połowa została przeznaczona na odprawianie nabożeństw została oddana do użytku w 1823 roku. Zamieszkał w niej pierwszy ewangelicki proboszcz zgierski, ks. Henryk Bando. Pod koniec jego 41-letniej posługi duszpasterskiej zdecydowano, iż drewniany budynek zostanie rozebrany, a na tym samym miejscu stanie plebania murowana. Została zbudowana w 1857 r. , a jej zewnętrzne mury można było oglądać do 1999r.,z powodu rozpoczętego w latach 80-tych przez Urząd Miasta a nie dokończonego remontu.
Z wojennej tułaczki nie powrócił przedwojenny proboszcz, ks. Aleksander Falzmann, który zginał 4 maja 1942 r. w Dachau. Wielu ewangelików zostało po wojnie aresztowanych i przebywało w obozach lub pracowało niewolniczo. Życie parafialne zamarło do 1948r.
W piśmie Ministerstwa Oświaty z 15. 12. 1960 r. stwierdza się, iż nieruchomość powyższa stanowiąca własność parafii Ewangelicko – Augsburskiej w Zgierzu, była we władaniu władz szkolnych od 1945 r. (chociaż są świadkowie, którzy pracowali w nim kiedy był wykorzystywany jako siedziba Wydziału Przemysłu, Czerwonego Krzyża, mieszkania dla lekarzy a także jako przedszkole). Pod koniec lat 80-tych stan budynku był tak zły, iż wyprowadzono z niego przedszkole i rozpoczęto remont. Pomimo zastrzeżeń parafii, 31.10.1991 r. decyzją Wojewody Łódzkiego nieruchomość stała się własnością miejską, w trzy lata później zaś sprzedano ją prywatnemu nabywcy.
Za plebanią przy ul. Narutowicza znajdowały się zabudowania gospodarcze, które w 1925 r. przebudowano na pomieszczenia dla szkoły ewangelistów, która istniała przez pięć lat. Od roku 1945 budynek przestał pełnić funkcje parafialne. Zostali w nim zakwaterowani lokatorzy. Na mocy Orzeczenia Komisji Regulacyjnej w Warszawie wydanego dnia 16 czerwca 1997r. przywrócono własność tej nieruchomości parafii Ewangelicko-Augsburskiej.
W kwietniu 1824 r. powstał projekt kościoła, który został zatwierdzony 3.06.1824 r. wraz z kosztorysem na sumę 36000 złotych polskich. Wykonał go adiunkt budowniczy Komisji Województwa Mazowieckiego Bonifacy Witkowski. Budowę kościoła rozpoczęto w 1825 r. Wykonawcą budowli, podobnie jak wcześniej plebanii, był Jan Lebelt ze Zgierza, który wygrał przeprowadzony w lipcu 1824 r. przetarg i wybudował kościół za kwotę 32990 złotych polskich. Rząd Królestwa Polskiego wsparł budowę drewnem budowlanym oraz dotacją w wysokości 18000 złotych polskich. Parafianie wyłożyli 14990 złotych polskich. Już zatem w dniu 10 września 1826 r. kościół został uroczyście poświęcony przez radcę Konsystorza, ks. Karola Laubera w asyście proboszcza z Aleksandrowa, ks. Tuve, proboszcza z Ozorkowa, ks. Karola Haberfelda i miejscowego duszpasterza, ks. Henryka Bando. „Kościół ewangelicki w Zgierzu założony został na planie wydłużonego prostokąta, z narożnymi pseudoryzalitami przy prezbiterium i w części frontowej. Okna w elewacjach bocznych wykonano w dwóch kondygnacjach, dołem prostokątne, górą półkoliste, w ryzalitach okulusy. Fasadę ozdabiał wgłębny portyk wsparty na dwóch jońskich kolumnach. Górę wieńczyło fasadę belkowanie i trójkątny fronton, pod dachem wyrastała schodowa attyka. W 1862 r. kościół ozdobiony został niewielką ośmioboczną wieżyczką, zwieńczoną cebulastym hełmem (zainstalowano w niej dzwon podarowany przez Zgromadzenie Fabrykantów Sukna – za Krzysztofem Stefańskim – „Ewangelicko – augsburskie budownictwo kościelne w okręgu łódzkim w pierwszej połowie XIX w.”
Organy zostały ufundowane przez parafian dopiero dwa lata później w 1828 r. za 3000 złotych, a dzwonnica w 1834 r. za 4000 złotych.
W dniu 3 września 1939 r. samoloty Luftwaffe zbombardowały kościół i stojący obok dom parafialny przy ulicy Długiej 38. Ze względu na bezpieczeństwo, ruiny kościoła zostały rozebrane jeszcze w czasie wojny. Od 1956 r. plac pokościelny wydzierżawiło Towarzystwo Przyjaciół Dzieci na plac zabaw. W 1967 r. parafia wystąpiła o zgodę na budowę kaplicy i mieszkania duchownego, nie otrzymała jednak zgody. W 1974 r. Urząd Miejski w Zgierzu zwrócił się do parafii o zgodę na rozbiórkę ogrodzenia i dzwonnicy, ze względu na „estetykę i stan bezpieczeństwa”. Dodatkowym argumentem był plan wybudowania tam domu handlowego W.S.S. W czerwcu i lipcu 1974 r. nastąpiła rozbiórka dzwonnicy i ogrodzenia. Elementy metalowe przeniesiono i zainstalowano w ogrodzeniu kościoła p.w. Opatrzności Bożej przy ul. Spacerowej. Od 1975 r. plac jest wykorzystywany jako zieleniec i plac zabaw dla dzieci. Prawnie właścicielem jest parafia ewangelicka.
Od 1948r.miejscem nabożeństw ewangelików zgierskich staje się drewniana kaplica cmentarna przy ul. Spacerowej 2. Jej zły stan techniczny doprowadza do decyzji budowy nowego budynku kościelnego. Projekt techniczny opracował mgr inż. arch. Leonard Żołubak starszy projektant w Biurze Projektów Budownictwa Ogólnego Województwa Łódzkiego w Łodzi wraz z zespołem w 1969r. Przedstawia go w projekcie następująco: „Budynek Kaplicy dla wyznania Ewangelicko-Augsburskiego został …zaprojektowany jako wolnostojący, jednokondygnacjowy, częściowo podpiwniczony o konstrukcji żelbetowej monolitycznej. Kompozycja kaplicy wiąże się funkcjonalnie zarówno z głównymi ciągami komunikacyjnymi, jest wynikiem ukształtowania terenu, stosunku do stron świata, oraz wymogów funkcjonalno-użytkowych. Zgodnie z życzeniem Inwestora Kaplicę usytuowano osią wzdłużną wschód-zachód. Główne wejście znajduje się od wschodu i przylega do jednego kierunku dojścia do cmentarza. Wejścia pozostałe /pełnią funkcję także awaryjnych/ znajdują się od południa i północy”.
Nieruchomość na rogu ulic Długiej i Narutowicza pod numerem 33 parafia zakupiła aktem notarialnym z dnia 1 października 1870 r. od Estery z Broderów , wdowie po Jakubie Neumark. Akt ze strony parafii E.-A. W Zgierzu podpisali: ks. Ernest Bursche, Gustaw Ernst, Jerzy (Georg) Szmalc – członkowie Kolegium Kościelnego. Wg. Aktu notarialnego nieruchomość ta oznaczona liczą policyjną 112 a hipoteczną 112/113 składała się z placu, domu murowanego piętrowego i zabudowań gospodarczych. Sprzedana została za 4450 rubli. Budynek ten po odpowiednich remontach przeznaczono na szkołę parafialną. Ostatni taki remont parafia przeprowadziła jeszcze przed drugą wojną światową. W czasie okupacji w budynku urządzono punkt zborny dla ludności przesiedlanej z terenów ZSRR. Po wojnie mieściła się w nim Państwowa Szkoła Podstawowa, a następnie Szkoła Muzyczna. Parafia zakupiła także nieruchomość przy ul. Narutowicza 16, w której w 1888r. urządzono dom starców na około 15 osób. Po 1948r. budynek domu starców został odzyskany przez Parafię. Niestety w latach 80-tych Parafia musiała go pod przymusem administracyjnym rozebrać. Następnie teren ten został przejęty przez Państwo za odszkodowaniem i przekazany Szkole Muzycznej na budowę parkingu. Obecnie oznaczony jest jako ul. Narutowicza 14a.
W dniu 12 marca 1998r.w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji została zawarta ugoda na mocy której parafii naszej przekazano nieruchomość powyższą, a także posesjęusytułowaną ul. Długiej 33.
18 listopada 1998r. podpisano notarialnie umowę o użytkowaniu szkoły przez Państwową Szkołę Muzyczną I Stopnia w Zgierzu.
W dniu 3/15 marca 1899 r. parafia zakupiła notarialnie od Ksawerego i Amalii małżonków Gałkiewicz nieruchomość przy u. Długiej 38 (dawniej 49), w sąsiedztwie kościoła Na tej nieruchomości wybudowano dom parafialny w którym mieścił się dom sierot prowadzony przez siostrę diakonisę z Domu Miłosierdzia w Łodzi. Znajdowała się w nim sala do nauki konfirmacyjnej i do przedstawień, przedszkole, mieszkania dla nauczycieli. Dom ten został częściowo zburzony 3.09.1939 r. Odbudowany został dopiero w latach 50-tych.
Parafia posiada działki przy ul.Walecznych.Własnością Parafii są także czynne cmentarze w Zgierzu, Rosanowie, Gliniku-Palestynie, Swędowie, Strykowie oraz zamknięte w Zgierzu Proboszczewicach, Skotnikach, Warszewicach. Własnością Państwową są cmentarze w Białej, Zgierzu- Stępowiźnie i Kęblinach.
Opracowanie:
ks. Marcin Undas
wrzesień 1999
Literatura
1.Zgierz – źródła do dziejów miasta w XIX i XX w. Opracował Mieczysław Bandurka Łódź 1976